şah

1.

is. <fars.>

1. Keçmişdə İran və Əfqanıstanda padşahın, hökmdarın titulu, həmçinin bu titulu daşıyan şəxs. <Vəzir:> Qorxma, sənin duan şahın üstündədir. Ü. H.. İmamlar, nəbilər, sultanlar, şahlar; Min il at oynatdı kürəyimizdə. S. V..

2. Şahmat oyununda: baş fiqur.

3. məc. Ən birinci, ən yaxşı, ən nümunəvi. Formanın kamilliyi və əsərin bütün ünsürləri arasındakı bədii vəhdətə gəldikdə isə «Ölülər» Azərbaycan dramaturgiyasının şah əsəri sayıla bilər. M. İ.. // Obrazlı təşbehlərdə: seçilən, başda duran, birinci yeri tutan. Gözəllər sultanı, mələklər şahı; Ala gözlü xanım, getmə, amandı. A. Ə.. Qızılgül şahıdır bütün güllərin; O hələ qönçədir, yuxusu dərin. N. R..

4. Arı ailəsində dişi arıya deyilir. Piri kişi Ağca xanıma dedi: – Hər yuvada bir dişi arı olar, ona şah deyərlər. S. S. A..

◊ Şah(ın) tənbəli – çox tənbəl, özünü zəhmətə, canını işə vermək istəməyən adam haqqında. <Bahar:> Gör mən necə yaxşı arvadam ki, sənin kimi şah tənbəlinə çarıq alıram. Ə. H.. <Ballı və Xallı:> Ay qağa, vallah, özciyəzləri şah tənbəlidirlər. S. R..

2.

Atın dal ayaqları üstündə qalxıb durması. Şahə qalxmaq – iki dal ayaqları üstə qalxıb durmaq (at haqqında). Köhlən at şahə qalxdı. M. Hüs.. <İlyas Adiləyə:> Tərlan kişnəyib şahə qalxır, sonra irəli atılıb düşmən əhatəsini yararaq məni götürüb qaçır. Ə. M.. At birdən şahə qalxdı. M. Rz..